Zelfstandig leren spelen, het klinkt zo heerlijk. Maar er gaat een hele weg aan vooraf ;)
Er zal ongetwijfeld veel verschil zijn tussen alle kinderen. Waar de ene van nature meer focus heeft, heeft de ander dat wat minder. Maar wat mij altijd helpt als ik de jongens wat nieuws wil leren is de gedachte 'Ze zijn hier zonder enige vorm van kennis gekomen en het is aan mij om hen dingen te laten zien, uitleggen en leren'.
Door die gedachte besef ik me keer op keer weer dat ze letterlijk niet weten hoe wij dingen doen. Hoe een lichtknopje aanmoet. Hoe je schoenen uittrekt. Hoe je een blender aanzet. Waar je papier of plastic weggooit. Hoe je een mes vasthoudt.
Alles, echt alles, moeten ze leren. Dus, als ik ze nooit leer om zelfstandig te spelen, kan ik ook niet verwachten dat ze zonder vermaakt te worden lekker zelf aan de slag gaan.
Binnen Montessori wordt er actief gewerkt aan de basisskills van het leven aanleren. Het idee is dat kinderen graag zichzelf willen kunnen redden in basis behoeftes. Denk aan zelf water kunnen pakken als ze behoefte hebben. Zelf een jas aan kunnen trekken. Het plezier ervaren van iets nieuws leren en in de grote mensenwereld mee kunnen komen, is een beloning opzich. Het gaat er niet om dat het kind zo snel mogelijk zelfstandig is en met 3 jarige leeftijd op zichzelf kan wonen. Het gaat erom dat het kind de ruimte geeft om mee te draaien in de familie en in het gezin.
Maar hoe ze dat kunnen doen, weten ze niet. Dat is iets dat wij hen kunnen (aan)leren.
Zelfstandig leren spelen en Focus als basis.
Nu lijkt zelfstandig leren spelen niet iets groots. Het lijkt wellicht wel heel praktisch en rustig, zodat je zelf als ouder even rust aan je kop hebt. Maar het is in mijn ogen zo veel meer dan dat. Ik zie het als het aanleren van het meest waardevolle dat je als volwassene kunt bieden en ontvangen: Focus en aandacht.
Ik weet zeker dat je volwassenen in je omgeving hebt die om zich heen kijken als je tegen hen praat. Je kent vast iemand die op de telefoon kijkt terwijl jij iets aan het vertellen bent. Iemand die zegt 'ik ben niet echt iemand die iets afmaakt'. Een stel dat tijdens een etentje beide 'even snel' iets op de telefoon doet.
Niet alleen is dat voor de omgeving bloedirritant, er is immers weinig zo vervelend als een (moeilijk of mooi) verhaal vertellen, en zien dat je gesprekspartner er helemaal niet bij is met zijn hoofd.
Ook is het irritant voor de persoon zelf. Want zonder echte focus ga je nooit daadwerkelijk diepe gesprekken kunnen voeren. Zonder echte focus ga je nooit volledig op in een moment. Zonder echte focus krijg je veel minder gedaan. Zonder echte focus voel je je heel snel gejaagd omdat je gedachtes alle kanten op kunnen gaan en je al aan taak B denkt als A nog niet eens klaar is.
Ik denk oprecht dat de meeste mensen tegenwoordig niet meer kunnen focussen: Films kijken en ondertussen toch even social media kijken. In het bos lopen maar toch even een podcast in. Een gesprek hebben met iemand en degene onderbreken omdat je zelf wat wilt vertellen. Een boek beginnen te lezen en 5 maanden later opnieuw beginnen omdat je vergeten was verder te gaan. Het is het nieuwe normaal maar is eigenlijk natuurlijk heel gevaarlijk voor de echte menselijke verbinding.
Focus is de basis van oprechte communicatie. Van verbinding. Van ontspanning. Van het gevoel van rust en kalmte. Van iets daadwerkelijk voor elkaar krijgen en af kunnen ronden.
Laat focus nu ook exact de basis zijn van zelf leren spelen.
Ik leer mijn jongens dan ook, in mijn ogen, niet 'zelf spelen' maar de waarde van leren focussen, concentreren en aandacht hebben voor lange tijd. Iets dat in de huidige maatschappij een zeldzaamheid aan het worden is.
Hoe wij begonnen met zelfstandig (leren) spelen
Jayson is nu 2 jaar en 4 maanden oud en kan zonder onderbreking 20-25 minuten zelf spelen. Soms vraagt hij wel een keer of 3 tussendoor iets maar meer niet. In het begin was dit - vanzelfsprekend- niet zo. Toen we net begonnen met dit ontwikkelen kon hij 1-3 minuten alleen spelen. Uiteraard speelt leeftijd ook een grote rol, want naarmate ze ouder worden zal het makkelijker voor ze worden.
De zelfspeeltijd die je kunt verwachten per leeftijd
Richtlijnen verschillen nogal maar globaal wordt dit gezegd
Een gemiddelde dreumes kan maximaal 5 minuten zelfstandig spelen.
Een gemiddelde peuter kan tot maximaal 15 minuten zelfstandig spelen.
Een gemiddelde kleuter kan 20-30 minuten zelfstandig spelen.
Pas vanaf een jaar of 7 spelen ze een klein uurtje zelfstandig.
Toch is het wel goed om te onthouden dat als je iets niet (aan)leert/oefent, je het niet zomaar kunt over het algemeen. Dat geldt ook voor je kids uiteraard. Het is niet zo dat 'omdat' hij 3 wordt, hij 'dus' zelf kan spelen en geen vermaak van buitenaf (volwassene of een telefoon of laptop of speelgoed met veel geluid maar zonder echt zelf-speel functie, wat ook niet meer is dan 'vermaak') nodig heeft, als hij nog nooit eerder zelfstandig heeft leren spelen.
Er zullen vast tig manieren zijn om je kinderen zelfstandig te leren spelen. Maar daar ben ik allemaal niet van op de hoogte haha. Ik kan enkel delen hoe wij het hebben gedaan, en nog doen.
Stap 1: Vul de tank van aandacht, samen dingen doen
Ik zorg er altijd voor, iedere dag opnieuw ook al kan hij goed zelfstandig spelen, dat we de dag beginnen met vanalles samen doen. Jayson heeft samenzijn en samendoen heel hoog op zijn lievelingslijstje en als we in de ochtend weinig echt samendoen, is alleen spelen een stuk lastiger. Ik vul dus altijd eerst zijn 'samen zijn behoefte'.
Dat is niet perse door samen te spelen, maar vooral door samen het leven te leven. Door samen aan te kleden en te kletsen over de nacht. Daarna gaan we samen even de moestuin in. We maken samen een smoothie waarbij hij fruit in de blender doet, blender aan en uit doet, de bekers pakt en smoothie in de bekers doet. Daarna eten we samen op de grond in de keuken de smoothie op (zijn favo eetplek voor een smoothie). Gevolgd door samen lezen en/of spelen voor ongeveer 30 minuten.
Stap 2: Naast elkaar dingen doen
Daarna ga ik dingetjes in en om huis doen en vraag ik hem of hij wil meehelpen. Soms is het ja, soms nee. Dingen zoals even stofzuigen en dweilen. Was in de wasmachine doen. Was opvouwen. Rommeldingetjes in huis zoals een kast her-inrichten. Lekkere pruts-klusjes, vaak met een muziekje aan. Op die momenten is Jayson deels zelf aan het spelen en deels aan het helpen. Ik help tussendoor als er iets niet lukt met een puzzel, een auto kwijt is of iets anders simpels waar hij hulp bij wil. Dit samen naast elkaar dingen doen is de overgang. Meestal een kwartiertje, maar die tijd kun je heel flexibel in zijn.
Stap 3: Zelfstandig spelen.
Vervolgens geef ik aan dat ik ga lezen (of koken of de moestuin in, maar meestal lezen). Hij vraagt vrijwel altijd nog een keer of 5 of we samen kunnen lezen of spelen. Dan geef ik simpelweg aan 'nee, ik ga nu even lezen.'. Dat benoem ik 2-3x als antwoord. Als hij daarna weer wat vraagt of samen wil doen, zeg ik enkel 'nee, nu niet' oid. terwijl ik mijn hoofd schud. De keer daarna schud ik mijn hoofd en zeg enkel 'nee' of 'uhuh'. En alle eventuele keren die dan nog volgen is enkel schudden met mijn hoofd terwijl ik doorlees.
In het begin was zijn zelfspeeltijd letterlijk maar 1 minuut. Ik hield dat dan bij op de klok en las niet daadwerkelijk (deed wel alsof). Ik had met mezelf afgesproken dat ik echt niks zou zeggen die ene minuut. Tot het moment kwam dat hij daadwerkelijk die ene minuut en zelf even speelde. Daarna deden we 1.5 minuten wat we 2-3 dagen oefenden. Daarna 2 En zo bouwde ik letterlijk met een halve minuut per keer op. Hij was toen onder 1 jaar oud, hoe oud exact weet ik niet meer.
Gaandeweg bouwden we dit op. Dit oefenden we maximaal 2x op een dag en die ene minuut was ook echt genoeg. Al vrij vlot, na enkele weken, zat hij op 5 minuten zelfstandig spelen. Omdat hij geleerd had dat als ik lees, ik ook echt lees, nam het vragen om aandacht ook af.
Sinds hij anderhalf is werd het zelf spelen in frequentie veel hoger, zeker 2-3x op een dag een minuut of 10 en soms 12 per keer. En soms lukte het een dag niet, en dan kwam ik altijd tot de conclusie dat ik stap 1 over had geslagen of niet met oprechte aandacht had gedaan. Maar we hebben zeker een half jaar opgebouwd, en iedere dag aan deze skill gewerkt.
Sinds hij 2 jaar is speelt hij met gemak 15-20 minuten of langer zelfstandig.
Extra stappen die ons hielpen
Stap 4: Een aparte speelplek
Ik heb een kast voor de bank staan met zijn puzzels, Timio, magna-tiles en tekenspullen. Dat zijn dingen die we veel samen doen. En een kast in de hal 'achter' de bank - als ik op de bank zit kan hij me niet zien vanuit de hal, met blokken, boerderijdieren, en andere bouwdingen. Dat is waar hij het meest mee speelt als hij zelfstandig speelt. De reden dat die spullen zo staan dat ik uit het zicht ben (ik kan hem wel zien), is zodat het onaantrekkelijk is om mij om hulp te vragen. Dat helpt heel goed. Soms roept hij namelijk om hulp omdat iets niet lukt, maar ipv direct reageren wacht ik even 10 tellen. Vrijwel altijd stelt hij de hulpvraag niet nog een keer. Als hij voor de bank had gezeten had ik hem al aangekeken en al iets gezegd als 'ja lieverd?'. Door nu niet zomaar oogcontact te kunnen maken, voorkom ik dat ik hem onnodig uit zijn focus haal.
Stap 5: Train jezelf in het houden van je mond
Al vrij vroeg betrapte ik mezelf erop dat ik als een soort sportcommentator dingen zei. "Wauw, mooie toren!" "Zo, dat heb je goed gedaan met de puzzel." "Oh, let op, je trein ontspoort". Totaal onnodige dingen om te zeggen. Hij vroeg er niet eens om, hij maakte niet perse contact, maar ik zei wel iets. Ja, en dan kun je er natuurlijk vanuit gaan dat z'n focus doorbroken is ;).
Daarom trainde ik mezelf op niks zeggen, hooguit een knikje of een glimlach. Dat klinkt heel simpel, maar vond ik oprecht de lastigste stap in het zelf-leren-spelen proces.
Het is zo makkelijk om goed bedoeld even wat te zeggen. En tegelijkertijd niks zo storend als dat. Als ik zoals nu een artikel schrijf en John zou binnenkomen en alleen even zeggen 'wat zit je haar mooi', dan is dat lief. Maar ben ik wel uit m'n gedachtestroom en focus. Dat werkt bij kinderen niet anders.
Door jezelf te trainen om ook die ene minuut 'zelf te spelen' (aka je mond te houden) gaat het mes aan 2 kanten snijden.
En let er ook op dat je niet gaat bemoeien met 'hoe het hoort'. Als ze iets geks bouwen van het speelgoed maar het kan geen kwaad (aka gaat niet stuk of is gevaarlijk), bemoei je er dan maar gewoon niet mee en laat ze lekker ontdekken.
Harvey 4 maanden, Jayson 2 jaar en 4 maanden oud
Stap 6: Meerdere samen- en alleen momenten per dag
Over de dag heen hebben we meerdere rustpunten waarop we iets voor onszelf doen. Nu met Harvey (4 maanden) erbij geldt dat ook voor hem. Hij ligt dan lekker op z'n kleed of zit bij mij op schoot terwijl ik een boek lees. Jayson speelt in de hal. En na die 20-30 minuten, doen we weer iets samen. Meestal is dat iets 'nuttigs' zoals koken, huishouden, opruimen, moestuin in, maar ook tenminste 2x op een dag 20 minuten is dat volle focus spelen met iets dat Jayson echt graag doet. Zo laadt tussendoor zijn samenzijn tank weer vol, en is de volgende ronde zelfstandig spelen van de dag weer een stuk makkelijker voor hem.
Stap 7: Verwachtingsmanagement
Sommige dagen zal het makkelijker gaan dan de andere. Heb vooral vrij lage verwachtingen. Als je kind nog nooit zelfstandig heeft hoeven spelen, of tot nu toe altijd speelde met dingen die hem vermaakten, dan is het onrealistisch om te verwachten dat hij meteen meerdere minuten zelfstandig kan spelen. Ongeacht de leeftijd. Manage je verwachtingen en weet dat het zeer waarschijnlijk vele weken duurt voor ze 10+ minuten zelfstandig spelen.
Laatste inzichten hoe wij het aanpakken (ook met baby)
Acht
Met Harvey van 4 maanden oefenen we het meer zelfstandig doen nu al. Wat nog niet perse effect heeft want hij begrijpt het concept natuurlijk niet. Maar hij leert wel de dagritmes aan op deze manier.
Hij is altijd dichtbij ons en nooit uit het zicht, hij kan mij altijd zien en zit meestal tegen mij aan, dus niet zoals Jayson als hij in de hal zit. Maar ik vermaak hem niet. Als ik kook, zit hij erbij en 'betrek' ik hem erbij (hij houdt dan een ovenwant vast bijvoorbeeld haha). Als ik sport ligt hij erbij op zijn kleed en help ik hem wel weer terug op zijn rug als hij te moe is van het op zijn buik liggen, maar ik spring niet op bij ieder kickje dat hij geeft. Uiteraard heb ik nog geen idee wat hij voor 'zelf speler' wordt, maar hij wordt wel nu al meegenomen in het 'zelf spelen' moment.
Negen
Jayson is niet gewend om vermaakt te worden. De paar plastic-herrie-speeltjes die hij ooit gekregen had (goddank niet veel ;) ), zijn allang de deur uit of op zolder 'gevallen' zegmaar ;). Schermen kent hij niet als vermaak of om afleiding te zoeken. Dus hij is vanaf het begin al uitgenodigd om zelf creatief te zijn met blokken, zijn spuitbus en doek voor het ramenwassen, emmers met water, en weet ik wat voor open einde speelgoed allemaal.
Wanneer je kind erg gewend is aan vermaakt worden, en dat geldt dus ook voor speelgoed waarbij enkel op knopjes gedrukt wordt of een autootje/balletje ergens opgezet wordt en er dan een vast patroon plaatsvindt, leg dan de lat nog wat lager.
Persoonlijk zou ik dan een extra stap toevoegen. Namelijk, eerst leren spelen zonder vermaakt te worden. Dus bijvoorbeeld al het vermaak-speelgoed de deur uit (of stap voor stap) en samen met hem met open-einde speelgoed spelen. Als dat dan een week gedaan is (en ja, dat vergt wel wat effort maar lange termijn zal het echt lucht en ruimte geven), kun je beginnen met 1 minuut erbij weg lopen zodat hij zelf kan vermaken.
Tien
Wat ons ook helpt trouwens, toen Jayson het nog wat lastig vond in het begin, is even uit beeld stappen met een kort taakje. Bijvoorbeeld: Jayson zat te spelen maar vroeg steeds om hulp. Ik zei dan 'oh wacht even lieverd, mama gaat even haar kammen' en dan liep ik een minuut (of korter kan ook als je kind anders in paniek raakt) weg en kwam daarna weer terug. Dat bouwde ik uit zodat ik soms was stond op te vouwen 5 minuten in het achterhuis en hij ondertussen aan het spelen was.
Ik lette trouwens wel op dat ik niet iets zei als 'mama gaat even plassen', want dat was gegarandeerd een 'ja Jayson ook!' geworden en dan was het effect alsnog weg ;). Door zo'n 'er even tussenuit knijpen' dingetje is het soms makkelijker voor ze om nog even zelf te proberen of spelen.
Harvey 4 maanden oud
Conclusie
Zelfspelen is te leren, maar het vergt training. Niet alleen van je kind, maar zeer zeker ook van jezelf. Door stap voor stap te werken aan net wat langere momenten zelfstandig spelen, wordt je kind er steeds beter in (en jij ook door wat langer je nergens mee te bemoeien ;) ). Maar, neem de tijd en leg de lat laag. Vergeet niet de tank van samenzijn flink te vullen vooraf (zeker in het begin voelt dat uit balans, 20 minuten samen spelen 'in ruil voor' 1 minuut zelfstandig spelen). En als het echt te lastig is op sommige momenten, bied een keus 'ga je helpen koken of ga je zelf spelen?', want ook dat is een goede manier om het zelf leren redden op die momenten, te stimuleren.
